Amsterdam experimenteert met afval ophalen per bakfiets: ‘Een beetje zoals vroeger, toen de voddenboer aan de deur kwam’

Er wordt sinds twee jaar mee geëxperimenteerd,  eerst in een klein buurtje rond de Passeerdersgracht, en nu in de zuidelijke helft van de Negen Straatjes. Afvalophaler Angela Schaasberg moet na het aanbellen vaak een poosje wachten, vertelt ze als Het Parool een ochtendje meefietst naast haar bakfiets. Sommige bewoners moeten van vijf hoog komen, anderen waren duidelijk even met iets anders bezig. Schaasberg: “Dan moeten ze alles eerst nog bij elkaar rapen.”

Daarmee wordt het een arbeidsintensieve en dure inzamelmethode, zou je denken. Maar dat valt mee, volgens stadsdeel Centrum. Ongeveer een kwart van de 1150 bewoners en ondernemers in het proefgebied brengt het vuilnis zelf naar de afvalboot in het Singel waar de bakfietsen het verzamelen. Vanaf daar wordt het vuil via de grachten afgevoerd, zonder geluidsoverlast of uitlaatgassen.

Daar komt bij dat de app waarin de bewoners een ophaaltijdstip kiezen een efficiënte route samenstelt voor de bakfietsbestuurders, precies zoals bij flitskoeriersdiensten die boodschappen thuisbezorgen. Van een proef in het Brabantse Waalre leerde Amsterdam dat de inzet van drie afvalfietsen evenveel manuren kost als één grote vuilniswagen.

Zulke bakbeesten van vuilniswagens wil je liever niet tussen de wirwar aan fietsers en toeristen in de overvolle binnenstad. Ook wankele kades en bruggen zijn er niet op berekend. In alle andere delen van Amsterdam is binnen de afvalinzameling een hoofdrol weggelegd voor ondergrondse vuilcontainers, maar daarvoor ontbreekt in het centrum de ruimte op straat. De gemeente heeft berekend dat voor zo’n 45.000 huishoudens een andere oplossing moet worden bedacht.

95-jarige binnenstadbewoner

Nu wordt hier in de binnenstad het huisvuil nog opgehaald in vuilniszakken die een paar ochtenden in de week op straat mogen worden gezet. Daar wil de gemeente overal in de stad vanaf. Stadsdeel Centrum denkt voor de toekomst aan een ‘mix van brengen en halen’. Het zou goed kunnen dat in de grachten meer boten komen te liggen waar het afval kan worden afgegeven. In weer andere buurten of bij bewoners die niet anders kunnen blijft het vuil misschien wel per bakfiets worden opgehaald. Schaasberg vertelt dat een collega-afvalophaler zijn nummer heeft gegeven aan een bewoner van 95 jaar oud. Met de app kan zij op haar leeftijd niet overweg.

De techniek staat intussen ook niet stil. “Misschien wordt het in de toekomst zelfs op afroep opgehaald,” zegt programmamanager afvalstromen Marcel Stiphout.

Nu al zijn veel binnenstadbewoners enthousiast. “Van tevoren was ik sceptisch, maar het gaat altijd goed,” zegt Annemarie Prins op de Prinsengracht. Bij kledingwinkel Denham hoeft Schaasberg alleen maar over de drempel te stappen om het vuil op te pikken, precies zoals toen een afvalbedrijf het kwam ophalen.

Daarmee is wel een belangrijke verandering genoemd: gedurende het experiment halen de bakfietsen ook bij de bedrijven in het proefgebied het afval op. Speciaal voor de proef heeft Amsterdam een uitzondering bedongen op de vrije concurrentie binnen de afvalmarkt die het gevolg heeft dat een eindeloze parade aan vuilniswagens van verschillende afvalverwerkers de straat in komt, zelfs in drukke winkelgebieden.

Betere scheiding

De combinatie van bedrijfsafval én huishoudelijk afval maakt dat er genoeg valt op te halen voor de innovatieve inzameling door bakfietsen en boten, al komt er voor de grotere bedrijven nog wel een ‘Picnic-achtig’ elektrisch vrachtautootje bij. Dat de gemeente nu de regie heeft over al het afval, maakt de inzameling efficiënter en beter.

Zo moesten de bewoners rond de Passeerdersgracht twee jaar terug langer wachten op het moment dat hun afval werd opgehaald. Ze konden in de app alleen een tijdvak van vier uur kiezen. Nu is dat verkort tot twee uur. Inmiddels rijden de bakfietsen zeven dagen in de week rond, met daarbij ook twee avonden. De volgende stap is dat ook grofvuil in dit systeem wordt opgenomen.

De bundeling van bedrijfsafval en huishoudelijk afval heeft als bijkomend voordeel dat horeca en andere ondernemers niet meer een hele berg vuilniszakken aan de straat kunnen zetten tussen die van de bewoners. “Dat lijken er veel te zijn,” concludeert projectleider Ties van Haperen. In Amsterdam mogen ondernemers hun vuilniszakken aan de straat zetten, als dat er minder zijn dan negen per week. Een niet te controleren regel die in de hand werkte dat de gemeente veel meer rommel moest afvoeren dan eigenlijk de bedoeling was. “Een café dat elke dag vol zit en geen afvalcontract had, een café dat zakken vol glas aan de straat zette. Dat misbruik valt nu weg.”

Een ander voordeel is dat het afval veel beter wordt gescheiden. Schaasberg schat dat ze het in 70 procent van de gevallen in aparte porties van plastic, papier en zelfs gft krijgt aangereikt, wat in het drukke centrum nog een bijzonderheid is. “Er staat toch iemand aan de deur,” zo verklaart Van Haperen dat. “Het is niet anoniem. En we kunnen de mensen meteen een beetje coachen. Dat een gebruikte pizzadoos bij het restafval hoort.”

Teleurstelling

Nog steeds zijn er mensen die vuilniszakken op straat neerzetten, bij prullenbakken bijvoorbeeld. Stadsdeel Centrum gaat daarom meer handhaven op afvaloverlast. Dat is nu ook beter mogelijk, zegt Stiphout. In de andere helft van de Negen Straatjes, waar het vuilnis nog op de vertrouwde manier wordt opgehaald, lijkt er geen beginnen aan. “Als de regel heel duidelijk is, geen zak meer op straat, kunnen bewoners elkaar ook aanspreken.”

De eerste resultaten zijn hoopgevend. Zo zijn de afvalbakfietsen in 95 procent van de gevallen op tijd. Die doelstelling is begin van de zomer voor het eerst gehaald. Van de bewoners is 73 procent positief. Het aantal meldingen over rommel op straat is teruggelopen.

Ook veelzeggend: toen de proef met het thuis ophalen van huisvuil rond de Passeerdersgracht stopte, lieten veel bewoners hun teleurstelling blijken. Er kwam zelfs een petitie. Toch werd de proef niet doorgezet. Dat was op voorhand nu eenmaal zo beloofd aan sommige bewoners die er geen vertrouwen in hadden, zegt stadsdeelbestuurder Micha Mos.

Het stadsdeel is positief over het experiment, dat tot eind 2025 loopt. Mos schat dat het de problemen met rommel op straat in de binnenstad met 30 tot 40 procent kan terugdringen. Aan de andere kant: met het van straat halen van de vuilniszakken is de binnenstad niet opeens brandschoon. Minstens zo vervuilend zijn de toeristische drukte, het overweldigende fastfoodaanbod en de dozen waarin een overvloed aan onlinebestellingen wordt thuisbezorgd. Mos verwacht dat ook hier schot in komt als de vuilniszakken van straat verdwijnen. “Het wordt dan makkelijker de rest in beweging te krijgen.”

Mos is vooral blij met de grondstoffen die behouden blijven als zelfs in het Centrum het afval gescheiden kan worden ingezameld. Bij de Passeerdersgracht ging de afvalscheiding van 30 naar 50 procent, weet hij. “Het is een beetje zoals vroeger, toen de voddenboer aan de deur kwam.”