De Volkskrant, Arnout le Clerq, 28-2-2020
Na een paar minuten aanbellen, op de deur kloppen en op het raam tikken, beweegt er eindelijk iets. Een slaperige toerist doet de voordeur open van een monumentaal pand. ‘Hello, we are from the municipality of Amsterdam. May we come in?’ vraagt toezichthouder Jan. De gordijnen gaan open, achter de vitrage beweegt een flanellen pyjamabroek. Terwijl de toeristen langzaam ontwaken, gaan Jan en zijn collega Erik aan het werk. Houdt men zich hier wel aan de regels?

In alle vroegte van deur tot deur: dit is de frontlinie van de strijd die de gemeente Amsterdam al zo’n vijf jaar voert tegen illegale vakantieverhuur. De komst van ontwrichtende verhuurplatforms als Airbnb, Wimdu en Booking stelt beleidsmakers al jaren voor de ene uitdaging na de andere, op Europees, landelijk en gemeentelijk niveau.

Inmiddels is er een nieuwe landelijke wet voor vakantieverhuur in de maak en buigt de gemeente zich over een vergunningenstelsel. In de slagschaduw van deze ontwikkelingen gaan toezichthouders zoals Jan en Erik gewoon door met hun werk. Want het handhaven en daarmee leefbaar houden van de stad is een arbeidsintensieve klus – en die rust vooral op schouders van de afdeling wonen, waar 25 mensen zich fulltime op vakantieverhuur richten.

Deze week kondigde de gemeente Amsterdam aan dat de toezichthouders extra hulp gaan krijgen van een algoritme. Met een nieuw computersysteem wil men adressen met een hogere kans op woonfraude opsporen, zodat de toezichthouders meer tijd hebben om de straat op te gaan. Want dat blijft de kern van het werk: controleren. Op illegale vakantieverhuur, al dan niet via onlineplatforms, brandveiligheid. Controleren of vergunningen worden nageleefd en hercontroles van adressen die eerder overtredingen hebben begaan.

Verrassingsbezoek

Zoals veel dingen in Nederland gebeurt dat op de fiets, manoeuvrerend tussen de bezemwagens, op weg naar een huis op de Wallen. Erik: ‘Dit huis hebben we uit de computer getrokken.’ Digitale recherche wordt steeds belangrijker. Toezichthouders verzamelen informatie op internet en combineren die met data van de gemeente en een portie gezond verstand. Daar is deze riante verdieping met dakterras uitgekomen. Er staat niemand ingeschreven op dit adres; de woning wordt aangeboden via Airbnb.

De controleurs treffen er een jonge Amerikaan aan, die wil weten welke wetten hij overtreedt. Al snel blijkt dat er sprake is van een misverstand. Hij heeft het huis in december gekocht, zich nog niet ingeschreven en het één keer verhuurd. Jan geeft hem een Engelstalige brief met informatie over de regels van de gemeente. De jongen vraagt zich wel nog af hoe ze aan het precieze huisnummer komen – dat staat niet op Airbnb. ‘But hey, you’re the detectives.’ Wat hij van het verrassingsbezoek van de lokale overheid vindt? ‘Ik vind het niet erg, want ik heb niets misdaan. Het is goed dat ze hun werk doen.’

Bij het volgende huis is het raak. Niemand staat ingeschreven, toch verblijft er een Australiër met zijn gezin. Zijn ogen zijn rood van de slaap. Kan de gemeente dit niet afhandelen met de eigenaar? ‘No, we want to talk to you.’ Informatie die door toeristen wordt gegeven is belangrijk bewijsmateriaal. Met de boekingsbevestiging en identiteit van de man hebben de toezichthouders voorlopig genoeg. ‘Dit is wat we een hit noemen’, zegt Jan. En voegt daaraan toe: ‘Ik houd niet van dat woord.’ Na vervolgonderzoek kan hier waarschijnlijk een boete worden opgelegd voor woningonttrekking: 20.750 euro.

Jan en Erik onderzoeken, controleren, constateren, rapporteren. Wat ze niet doen: de sanctie bepalen en opleggen. ‘Dat zijn twee strikt gescheiden domeinen’, vertelt Marnix Bolkestein, hoofd handhaving wonen van de gemeente. De bezoeken zijn wel essentieel. ‘De informatie die je bij een woning krijgt, is vaak onontbeerlijk. Het zijn flinke boetes, dus het is aan ons om te bewijzen dat er een overtreding plaatsvindt.’

Handhaving is een kat- en muisspel, geeft Bolkestein toe, ‘maar de kat begint wel de spelregels iets scherper te krijgen. De pakkans is groter geworden.’ De toenemende focus op digitaal toezicht, met het algoritme als laatste steuntje in de rug, draagt daaraan bij. ‘We kunnen onze toezichthouders steeds effectiever inzetten.

Verloedering

Het aangekondigde vergunningenstelsel gaat ook helpen. Straks moeten Amsterdammers een vergunning hebben voor vakantieverhuur. Wie dat niet heeft, is in overtreding. Dat maakt handhaven eenvoudiger. Bolkestein: ‘Je kunt het vergelijken met de controle op fietslampjes. Dat is simpel handhaven. Licht aan is goed, licht uit is fout.’ 

De hoofdstad loopt qua regelgeving en methodiek vooruit als het gaat om het tegengaan van illegale vakantieverhuur. ‘Een woonfraude-afdeling zoals die van ons zie je niet overal in Nederland. Wij zitten met een verschijnsel dat zich eerst en vooral heeft gemanifesteerd in Amsterdam. We hebben ons in zekere zin gespecialiseerd.’

Bij het laatste adres komt een bewoner de toezichthouders tegemoet. Hij is de melder – meldingen blijven een belangrijke bron van informatie voor de gemeente. Zijn naam hoeft niet in de krant, hij is al eens bedreigd. ‘Ze vinden me maar lastig’. Hij ziet de vakantieverhuur met lede ogen aan. Het zorgt voor verloedering, vindt hij. ‘Toeristen zetten bijvoorbeeld vuilniszakken op straat als ze uitchecken, maar dat zijn niet altijd de ophaaldagen. Niemand voelt zich verantwoordelijk.’ De toezichthouders krijgen geen gehoor na het aanbellen en moeten vertrekken zonder resultaat. ‘De gemeente kan zo weinig’, verzucht de bewoner. ‘Blijf melden, blijf bellen – we komen terug,’ verzekert Erik hem.

Het was desalniettemin een goede ochtend, besluiten ze bij de nabespreking. Op één adres wordt waarschijnlijk een fikse boete opgelegd. Bovendien hebben ze op enkele adressen vastgesteld dat er geen misstanden zijn, en dat is niet minder positief. Volgens Jan zal de gemeente uiteindelijk aan het langste eind trekken: ‘De aanhouder wint. En de aanhouder, dat zijn wij.’