Het Parool, 11-7-2020 

Winkelstraten voor Amsterdammers

Het toerisme heeft in de binnenstad geleid tot een overaanbod van winkels die wafels, Nutella, hennepprullaria, badeendjes of ijs verkopen. De winkelstraten zijn te eenzijdig samengesteld, te veel gericht op toeristen en te weinig op Amsterdammers. 

Eind 2017 gooide toenmalig wethouder Kajsa Ollongren, inmiddels minister, de winkelstraten op slot: daar mochten geen ­nieuwe toeristenzaken meer bij. Deze maatregel bleek onvoldoende om het overaanbod terug te brengen, want waar eenmaal een toeristenzaak zat, mag nog altijd een nieuwe opengaan.

Aankoop van panden
Daarom wil burgemeester Femke Halsema verder gaan. In haar onlangs gepresenteerde visie op de toekomst van de binnenstad streeft ze naar winkels en horeca die zich vooral richten op Amsterdammers. Een mogelijkheid om dit af te dwingen is via de aankoop van panden, zoals NV Zeedijk al heeft gedaan. “Dan kunnen we als eigenaar bepalen aan wie we het pand verhuren.”

Hieraan kleven wel bezwaren: de vastgoedprijzen zijn enorm gestegen, de finan­ciële middelen van de gemeente zijn beperkt – zeker in deze crisistijd – en niet alles staat te koop. Bovendien zullen ­toeristenketens op deze manier ­binnenlopen op kosten van de belastingbetaler en de automobilist die hier parkeert.

Wie zijn nog welkom?
Halsema hoopt met vastgoedeigenaren die zich niet laten uitkopen afspraken te maken aan wie ze gaan verhuren. Ook dat ligt ingewikkeld, want de meeste beleggers zullen vooral kijken naar hun rendement. Lokale winkels zijn niet in staat de maximale huurprijzen te betalen. Welke vastgoed­eigenaar zal, in het belang van de stad, de huur verlagen? Zo’n belegger moet ook aan zijn pensioen denken.

Een laatste breekijzer is branchering: dan bepaalt de gemeente door middel van aanvullende regels welke ­winkels nog welkom zijn in de binnenstad: wel lokale zaken, geen toeristenketens of vreetschuren. Ook dit is een zaak van de lange adem.

Toch heeft Halsema hoop. “We hebben het gedeelde belang dat toeristen onze stad ook op de lange termijn mooi blijven vinden.” Later dit jaar zal ze de uitkomst presenteren van het onderzoek naar al deze mogelijke maatregelen.

Michiel Couzy

Een belasting die alle bezoekers raakt
Van toeristenbelasting naar stads­belasting, zodat iedere bezoeker betaalt, niet alleen de toerist. “Met toeristenbelasting raak je maar 40 procent van de stadsbezoekers,” zegt hotelier Remco Groenhuijzen, voorzitter van Luxury Hotels, het overleg van vier- en vijfsterrenhotels. “De meerderheid van de bezoekers wordt geen strobreed in de weg gelegd: dagjesmensen uit binnen- en buitenland. Van de 19 miljoen bezoekers per jaar zijn 55 procent dagjesmensen, die worden nu niet geraakt.”

Het voorstel voor een stads­belasting waaraan álle bezoekers meebetalen, komt uit een tienpuntenplan dat de hotelsector eind juni bij het stads­bestuur inleverde. “Voor ons is het belangrijk dat elke bezoeker betaalt, toeristen én dagjesmensen. Nu komt het alleen neer op toeristen en hotels.”

Spreiding
“Andere branches die profiteren van bezoekers en toeristen, moeten ook bijdragen: de ­toeristische industrie, musea en theaters, concertzalen en festivals. Via een toeslag op het toegangskaartje. Die kan daardoor laag zijn en toch veel opbrengen.”

Zoiets bestaat al, een beetje: de vermakelijkheidsretributie, de bescheiden bijdrage die grote attracties als de rondvaartbranche aan de stad afdragen. “Alleen moet retributie wettelijk terugvloeien naar de branche, in tegenstelling tot toeristenbelasting, die gewoon de gemeentekas ingaat. Als je dat terugvloeien iets oprekt en ten goede laat komen aan druktemaat­regelen en spreiding, dan ben je er al.”

Reserveren
Telkens weer de toeristen­belasting verhogen, werkt ­volgens Groenhuijzen niet. “Je mist de meerderheid van de bezoekers, de opbrengst komt niet ten goede aan druktemaatregelen en de indivi­duele bezoeker laat zich er niet door afschrikken.” De zakelijke toerist, van belang voor de stad, juist wel. “Een congres met vijfduizend bezoekers haakt echt af. Het scheelt ze twee ton als ze naar Madrid of Barcelona gaan. Terwijl een zakelijke gast juist voor spreiding van de drukte zorgt: die werkt overdag. En congresbezoekers kun je sturen.”

Daar ligt ook een taak voor de hotels. “Wij moeten al onze gasten beter gidsen en niet zomaar loslaten in de stad. Zorgen dat ze naar de regio gaan, het openbaar vervoer nemen of gaan fietsen.” En er kan een les worden geleerd uit de huidige situatie. “Vanwege de coronamaatregelen plant iedereen zijn bezoek aan de stad nu veel beter, omdat ze overal verplicht moeten reserveren. Maak dat permanent. Dat helpt bij het spreiden van drukte.”

Herman Stil
Niet meer de stad waar altijd alles kan

De aanpak van toerisme kan niet zonder een aanpak van de grootste trekpleisters voor buitenlandse bezoekers: the Red Light District en de coffeeshops. De afgelopen maanden, tijdens de ­coronacrisis, was in de binnenstad zichtbaar hoe de Amsterdamse binnenstad er ook uit kan zien: een oase van rust, zonder al die toeristen. De Wallen waren leeg, de coffeeshops veel minder druk. Voor sekswerkers was de pandemie ­echter een ramp: ze mochten niet werken en konden dus niets verdienen. Veel vrouwen zijn daarom teruggegaan naar hun land van herkomst, veelal ergens in Oost-Europa.

Burgemeester Femke Halsema heeft een begin gemaakt met het debat over de toekomst van de Wallen en over de aanpak van de coffeeshops. Bij beide speelt toerisme een rol: minder drukke Wallen en minder blowbezoekers in de stad.

Tolerant imago
Ook de kwetsbare positie van de sekswerkers en mensenhandel zijn belangrijke elementen in het debat over de toekomst van raamprostitutie. Halsema gaat behoedzaam te werk met deze dossiers, stapje voor stapje probeert ze zaken te veranderen. De Wallen en coffeeshops zijn niet alleen grote trekpleisters, maar vormen ook een belangrijk fundament onder het tolerante imago van Amsterdam. Aanpak van deze typisch Amsterdamse fenomenen ligt maatschappelijk en politiek gevoelig.

De stand van zaken: de gemeente onderzoekt de mogelijkheid van een erotisch centrum buiten de Wallen. Het idee is dat een aantal behoeftige toeristen daarheen trekt, waardoor de druk op de binnenstad afneemt. Daarna komen de ramen op de Wallen aan de orde: wil Amsterdam er meer of minder, of moeten de gordijnen dicht? Dat staat nu nog open.

Lange adem
Het debat over de coffeeshops moet nog op gang komen, maar Halsema heeft al aan­gegeven meer grip te willen krijgen op de drukte en de ­aantrekkingskracht op blowtoerisme. Een aantal partijen is voorstander van het zogenoemde ingezetenencrite­rium. Dit betekent dat coffeeshops alleen nog toegankelijk zijn voor Nederlanders en niet meer voor toeristen. Ook dit onderwerp ligt politiek gevoelig, zeker bij progressieve partijen als GroenLinks en D66.

Kortom, het vergt een lange adem om echt veranderingen teweeg te brengen die het toerisme in de binnenstad inperken. Dat de gemeente aanstalten maakt om iets te doen aan het imago van Amsterdam als stad waar alles kan, is op zich al baanbrekend.

Michiel Couzy
Een hek om Amsterdam?

Het is de meest gehoorde oplossing voor het drukteprobleem van Amsterdam: een quotum. Als je wilt dat de boel niet verder overstroomt, moet je beginnen met het simpelweg dichtdraaien van de kraan. Minder toeristen geeft lucht. Maar hoe doe je dat? Om Amsterdam staat geen hek en om Nederland evenmin. Ook op Schiphol worden toeristen zeker niet geweerd.

Actiegroep ‘Amsterdam heeft een keuze’ startte begin juni een petitie. Insteek: er moet een maximum worden gesteld aan toeristenaantallen binnen de gemeente, want met een duidelijke bovengrens weten ondernemers, bewoners en toeristen waaraan ze toe zijn.

Volgens Jasper van Dijk, een van de vier bedenkers van dit volksinitiatief, moet de gemeente wettelijk vastleggen dat het aantal toeristen­overnachtingen de komende vijf jaar niet boven de 12 miljoen per jaar uitkomt. “Dat was het aantal overnachtingen in 2014, toen het toerisme in Amsterdam nog beheersbaar was.”

12 miljoen
Er is volgens Van Dijk en de zijnen te veel gepraat om het om zich heen grijpende massa­toerisme te stuiten. “We moeten maatregelen treffen, dit gaat niet vanzelf over. Om die twaalf miljoen te halen, willen wij een geheel of gedeeltelijk verbod op vakantieverhuur en een absolute hotelstop. De toeristenbelasting moet, indien nodig, fors omhoog en elke zes maanden worden geëvalueerd om onder de bovengrens van 12 miljoen te blijven.”

Stephen Hodes, toerismedeskundige en al jaren deel­nemer aan het druktedebat, heeft de petitie niet onder­tekend. “Het heeft geen zin, de wethouder zal dit initiatief prijzen, maar het naast zich neerleggen. Dit is niet uitvoerbaar, want in de praktijk werkt dit niet. Hoe zie je dat voor je: dat ergens in september de 12 miljoen is bereikt en hotels dan iedereen naar huis sturen?”

Quotum
En hoe zit het met de zakelijke markt, met de congresbezoekers die lang van tevoren reserveren? Hodes wijst erop dat veel bezoekers de nacht doorbrengen in gemeenten in de metropoolregio. “In de regio komen er de komende jaren nog 14.000 hotelkamers bij. En Airbnb gaat garen spinnen bij zo’n maximum, want wat daar gebeurt, onttrekt zich aan het zicht. Dit is een signaal dat ik begrijp, maar het gaat zo nooit werken.”

Kan een quotum dan niet op een andere manier? Hodes: “Begin eens met een streep door de tweede luchthaven bij Lelystad voor lowcost­carriers, stel een maximum vluchtbewegingen in voor Schiphol, heroverweeg de tweede cruiseterminal in het Noordzeekanaalgebied. En stel een minimumprijs vast voor vliegtickets binnen 350 kilometer van de stad. Ik zeg niet dat het helpt, de drukte gáát toenemen.”

Voor Van Dijk is het vooral belangrijk dat de gemeente begint met sturen op wat ze kan sturen: het aantal overnachtingen. “Hulp vragen aan buurgemeenten en Schiphol is alleen geloofwaardig als Amsterdam zelf laat zien de problematiek rond over­toerisme serieus te nemen. Dat kan ze doen door zelf alle middelen waar de gemeente verantwoordelijk voor is, in te zetten om het aantal toeristen te beperken.”

Marc Kruyswijk

Wat doet Amsterdam al?

- Vakantieverhuur alleen met vergunning

- Geen nieuwe toeristenwinkels in de binnenstad

- Beperkingen op rondleidingen op de Wallen en binnenstad

- Alcoholverbod op de Wallen

- Verhoogde toerismebelasting

- Cruiseterminal moet de stad uit

- Verbod op bierfietsen in het centrum

- Touringcars geweerd uit binnenstad