Crowdmanagers hebben het er druk mee: in het centrum staan buitenlandse toeristen en dagjesmensen in de rij voor die ene ‘speciale’ stroopwafel of sandwich. Waarom toch? ‘Het gedrag van anderen geeft jou informatie die jouw eigen gedrag weer beïnvloedt.

Halverwege de Berenstraat staat een lange rij mensen die op het eerste gezicht nergens naartoe leidt. Het is een maf tafereel, vindt ook een jonge vrouw van begin twintig. “Waar is dit nou weer voor?” vraagt ze verbijsterd aan haar vriendin, die op haar beurt wijst naar de overkant van de straat waar de rij verder loopt Chun Café in. “Voor die broodjes,” zegt ze. “Voor een broodje?!” De jonge vrouw kijkt weer naar de rij, maakt een inschatting en zegt gedecideerd: “Dat gaan wij niet doen, hoor.”

 

Wie wél in de rij is gaan staan is de Portugese Filipa (25), die Chun Café, een Aziatisch geïnspireerd koffiehuis waar ze bijzonder fotogenieke sandwiches verkopen, al enige tijd volgt op Instagram en daarom absoluut hier wilde eten tijdens haar stedentrip in Amsterdam. “Ik heb inmiddels zo veel foto’s van hun eten gezien op sociale media; dat heeft een groot verlangen in mij aangewakkerd om hun eten ook echt te eten,” zegt ze lachend. Ze staat nu al zeker een kwartier in de rij – aan de oneven kant van de straat. “Een vriendin van me was laatst ook in Amsterdam, die zei dat het het wachten waard was.”

Filipa en haar vriend zijn bijna aan de beurt om over te steken. Op het teken van een crowdmanager, een speciale kracht die het restaurant heeft aangesteld om de rij te sturen, mogen zij en haar vriend de straat over, naar de échte rij – één stap dichter bij een felbegeerde sandwich. Een crowdmanager om de enorme toestroom van klanten bij een broodjeszaak te regelen, het lijkt misschien overdreven – eerder iets uit een satire – maar in de krappe Negen Straatjes blijkt het zeker geen overbodige luxe. Iets verderop in de Runstraat is er ook een aan het werk, bij patatzaak Fabel Friet.

Miljoenen keren bekeken

Hoewel de wachtrij bij een bijzondere horecazaak die net een goede recensie heeft gekregen of een delicatessenwinkel met een uniek product niet per se een nieuw fenomeen is (denk bijvoorbeeld aan de rijen bij De Hapjeshoek in metrostation Waterlooplein of bij Hartog’s Volkoren in de Wibautstraat) verschijnen er de laatste tijd steeds vaker van dit soort rijen in het centrum en bovendien bij op het eerste oog toch vrij eenvoudige horecazaken. De reden? Ze worden veel besproken op sociale media, met name op TikTok.

Sommige TikToks over Fabel Friet zijn online al miljoenen keren bekeken, en ook content over zaken als Het Koekemannetje, Polaberry (dat in chocolade gedoopt fruit verkoopt), smashburgerrestaurant Maijard, The Lebanese Sajeria – allemaal gevestigd in of om de Negen Straatjes – Van Wonderen Stroopwafels (Kalverstraat) en restaurants als Sojubar (De Pijp) en Ramen Kingdom (Prins Hendrikkade) doet het goed online. En deze digitale belangstelling vertaalt zich nu ook naar het Amsterdamse straatbeeld.

Op een droge maar koude zaterdag begin februari lijkt het centrum haast de Efteling in de krokusvakantie, behalve dan dat de Vliegende Hollander en Vogel Rok zijn vervangen door trendy eethuizen.

Nieuwsgierigheid

Daar ligt mede een sociaalpsychologisch fenomeen aan ten grondslag dat ‘de beschrijvende norm’ heet, zegt Paul van Lange, hoogleraar sociale psychologie aan de Vrije Universiteit. “Wanneer je ziet dat veel mensen ergens aandacht aan besteden, trekt dat ook jouw aandacht. Het gedrag van anderen geeft jou informatie die jouw eigen gedrag weer beïnvloedt.”

Een lange rij is een goed voorbeeld van hoe zo’n ‘beschrijvende norm’ effect heeft op jouw gedrag als consument. “Als jij langs een lange rij loopt geeft jou dat heel concrete informatie. Het wekt meteen je nieuwsgierigheid, want op zo’n moment spreekt de massa op een heel concreet niveau: daar is iets bijzonders,” legt Van Lange uit. “Zeker als je wat minder vertrouwd bent in de omgeving, sta je open voor dit soort informatie. Je leert meer over je omgeving en hoe jij je daarin moet gedragen als je ergens nieuw bent.”

Dat verklaart tot op zekere hoogte ook wie er bij deze eethuizen in de rij staan. Uit een steekproef op zaterdagmiddag blijkt dat het grootste deel van de rij bestaat uit buitenlandse toeristen en dagjesmensen – mensen die inderdaad de omgeving nog niet zo goed kennen. Een klein deel van de rij zijn jonge locals. “Ook dat is wel logisch,” zegt Van Lange. “Jongeren willen graag nieuwe dingen ontdekken, meer dan volwassenen die wat vaker vastgeroest zitten in hun gewoonten en een bezoekje aan zo’n hip restaurant misschien al afschieten op basis van de regels die ze al voor zichzelf hebben bepaald, zoals ‘cafeïnegebruik beperken’ of ‘weinig suiker eten’.”

Patatje oorlog

Maar het verklaart nog niet hóe deze rijen ontstaan. Veel van de mensen in de rij besluiten tot een bezoekje aan bijvoorbeeld Fabel Friet of Chun Café omdat ze het restaurant op sociale media voorbij hebben zien komen, vaak herhaaldelijk. “Deze friet bleef maar voorbijkomen op mijn TikTok,” vertelt Katie (20) uit Wales met een vers patatje oorlog in de hand. Ook haar vriend Callum (21) kreeg in zijn account van het TikTokalgoritme meerdere filmpjes aangeboden waarin Fabel Friet genoemd werd. Hoe vaker het voorbijkwam, hoe groter de aantrekkingskracht werd tot deze patatzaak, beschrijven Katie en Callum – net als Filipa die we spraken in de rij bij Chun Café en die ‘een groot verlangen’ naar zo’n Aziatische sandwich ging voelen na er herhaaldelijk foto’s van te hebben gezien online.

Die ‘beschrijvende norm’ beperkt zich namelijk niet alleen tot het menselijk gedrag dat we in het echte leven zien, maar geldt ook voor gedrag dat we online zien, beaamt Van Lange. “Als je iets vaak voorbij ziet komen op sociale media, zeker als mensen zoals jij – leeftijdsgenoten, mensen met dezelfde interesses – het delen, ga je denken: dat is wat mensen in Amsterdam doen, en dat zal dus wel leuk zijn,” legt hij uit. Een bezoekje aan zo’n hyperpopulair restaurant gaat dan als het ware gelden als ‘de norm’ voor Gen Z’ers en jonge millennials die Amsterdam bezoeken – het staat op hetzelfde lijstje als een bezoek aan het Van Goghmuseum of een wandeling door het Vondelpark.

Bovendien zijn mensen bijzonder vatbaar voor de angst om iets te missen, vertelt Van Lange. “Sterker nog, dat gevoel dat je iets zou kunnen missen weegt in de psychologie zelfs zwaarder dan het gevoel dat je iets zou kunnen winnen,” verklaart hij. “De gedachte dat jij straks weer thuiskomt en iemand vraagt ‘heb je dit of dat gezien?’ en dat jij dan ‘nee’ moet antwoorden, heeft voor veel mensen grote invloed op de besluitvorming en dus ook op hoe je een tripje naar Amsterdam vormgeeft en indeelt.”

En daar komt natuurlijk bij dat, gezien de reputatie van deze restaurants, een stroopwafel van Van Wonderen heerlijk Instagrammable is en een bezoekje aan Sojubar zeker niet misstaat in je ‘what I ate in Amsterdam’-TikTok. “Het kunnen delen is ook zeker deel van de aantrekkingskracht,” aldus Van Lange. In dat licht bezien zal erover schrijven, zoals hier, zelfs voor nóg meer populariteit zorgen.

Tegenvaller?

Maar is de kracht van de beschrijvende norm en de wens het thuisfront te laten zien wat voor leuke dingen je allemaal hebt gedaan zó veel sterker dan het ongemak van eindeloos in de rij staan? In de kou, hangry. Is dat het waard?

“Dat is natuurlijk de vraag,” zegt Van Lange. “Maar wanneer iemand eenmaal besloten heeft iets te doen, is het heel moeilijk om te besluiten dat weer af te breken of om toe te geven dat het misschien tegenviel,” legt hij uit. “Dat heeft te maken met dat we iets wat ons leuk lijkt vanuit de verte altijd heel positief inschatten, en dat er, wanneer dat misschien toch een beetje tegenvalt – lange rij, prijzig, geen zitplaatsen – iets optreedt dat we ‘cognitieve dissonantie’ noemen. Dat zorgt ervoor dat je vaak achteraf zo’n situatie iets mooier gaat maken in je hoofd dan ie daadwerkelijk was, om de keuze die je hebt gemaakt voor jezelf te rechtvaardigen.”

Of de frieten van Fabel, de broodjes van Chun of de stroopwafels van Van Wonderen nou echt zo bijzonder zijn, is dus maar de vraag. Maar, zoals viel te verwachten, de meeste toeristen die met de buit in de hand al snackend op de gracht staan, zijn tóch blij dat ze het hebben gedaan. Want, zo stelt Callum: “I suppose it is part of the experience.”

Gemeente houdt rijen in de gaten

Veel van deze hyperpopulaire horecazaken zitten in delen van de stad waar het behoorlijk druk is en de straten smal zijn, wat de nodige overlast veroorzaakt. De gemeente laat weten daarvan op de hoogte te zijn en de situatie in de gaten te houden. Er zijn verschillende overleggen geweest met de desbetreffende ondernemers, die inmiddels maatregelen hebben getroffen, aldus gemeentewoordvoerder Eva Plijter. Op drukke dagen voeren deze horecazaken bijvoorbeeld een aangepast menu en ook is er meer wachtruimte gecreëerd door bijvoorbeeld terrassen niet meer uit te zetten. Daarbij is er na overleg met exploitanten en de gemeentereinigingsdienst in het Negen Straatjes-gebied een afvalbak verplaatst om meer doorloopruimte te creëren.