Elise Hermanides, Trouw, 26-1-2019
De aanwezigheid van Unesco werelderfgoed, een luchthaven of een cruiseterminal vormt een risico voor overmatig toerisme in een regio. Hetzelfde geldt voor een grote aanwezigheid van Airbnb.

Dat blijkt uit een rapport over ‘overtoerisme’, dat opgesteld is voor het Europees Parlement door een groep van Europese hogescholen en universiteiten. “Airbnb heeft als groot nadeel dat toeristen ook in woonwijken gaan overnachten die daar helemaal niet voor bestemd zijn”, zegt onderzoeksleider Paul Peeters van de Breda University of Applied Sciences tegen Trouw. “De grens van wat zo’n woonwijk kan hebben aan toerisme, is veel eerder bereikt, dan in een buurt met veel hotels.”

De onderzoekers identificeerden zestig plekken in Europa waar het toerisme een negatieve impact heeft, waaronder Brugge, Venetië en Kopenhagen. In Nederland is sprake van uit de hand gelopen toerisme in Amsterdam, Giethoorn, de Zaanse Schans, Maastricht, Scheveningen en Kinderdijk.

Heilige graal

Peeters benadrukt dat de onderzoekers geen ‘heilige graal’ hebben gevonden. “Bestemmingen zijn zo verschillend dat het niet mogelijk is om aan de hand van één factor vast te stellen dat er een risico bestaat op overtoerisme. Zo is een luchthaven of een cruiseterminal in de buurt vaak wel een voorwaarde voor het ontstaan van overtoerisme, maar geen directe oorzaak.” 

Dat overtoerisme een serieus probleem kan zijn, is te zien op de fietspaden in Giethoorn, zegt Peeters. “Die fietspaden zijn niet meer te gebruiken vanwege het grote aantal toeristen dat er rondloopt. En de kanalen kunnen al die bootjes haast niet meer verwerken. Hier wordt door het toerisme een fysieke drempel overschreden: de infrastructuur voldoet niet meer.”

Een plek kan ook te maken hebben met uit de hand gelopen toerisme als er een sociale drempel is beslecht, zegt Peeters. Ook dit is het geval in Giethoorn: bewoners klagen dat de Chinezen er rondlopen alsof het een openluchtmuseum is.

Toerismefobie

In het drukbezochte Barcelona is die drempel eveneens overschreden. Peeters: “Daar zijn anti-toeristische protestgroepen en heeft de frustratie zelfs geleid tot vandalisme tegen een toeristenbus. Het is niet voor niets dat daar het woord toerismefobie is ontstaan.”

Niet alleen steden, maar ook kustgebieden, eilanden en landelijke gebieden kunnen te kampen krijgen met de nadelen van overmatig toerisme. Daar bestaat het risico dat ecologische grenzen worden overschreden. Een voorbeeld is Maya Bay in Thailand, dat bekend werd door de film ‘The Beach’ met Leonardo di Caprio. Het strand werd sindsdien overspoeld door toeristen die stukjes koraal meenamen en afval achterlieten. De schade aan het ecosysteem was uiteindelijk zo groot dat de Thaise regering in 2018 besloot het strand tijdelijk te sluiten voor publiek.

Naar het fenomeen overtoerisme is nog relatief weinig studie gedaan. Volgens Peeters is het wereldwijd nu een groter probleem dan twintig jaar terug, doordat informatie over toeristische bestemmingen via internet makkelijker toegankelijk is.

Sociale media

“Je ziet dat websites lijstjes maken van plekken die je gezien moet hebben of je ziet dat een plek opeens op sociale media een enorme hype wordt.” Ook de dalende ticketprijzen van internationale vluchten ziet Peeters als een van de oorzaken van overtoerisme. 

Beleid om overtoerisme tegen te gaan, staat nog in de kinderschoenen, zegt Peeters. “De meeste bestemmingen zitten nog heel erg vast in het groeiparadigma, de vaste overtuiging dat het toerisme per se moet groeien. Ook in Giethoorn wordt nog altijd gestreefd naar een groei van de toeristeninkomsten.”

Het gebeurt nog niet veel dat de toeristenmarketing wordt stopgezet of dat demarketing wordt ingezet om toeristen af te schrikken. “Amsterdam zet nu wel de eerste stappen, bijvoorbeeld door de IAmsterdam-letters te verwijderen.”

Als bestuurders al wat doen, dan is dat vaak het spreiden van toerisme. Dan kan het gaan om spreiding over de seizoenen, of spreiding over een groter gebied. Peeters heeft zo zijn twijfels over dit soort maatregelen.

Ellende in Haarlem

Hij noemt Haarlem, dat een overloopgebied geworden is voor toeristen uit Amsterdam. “Het gevolg is dat Haarlem nu met de ellende zit, want zo veel hotels zijn daar niet. Wie wil overnachten in Haarlem vanwege Haarlem, moet nu concurreren met al die toeristen die in Haarlem verblijven vanwege Amsterdam.”

Door risicofactoren te inventariseren, kunnen plekken die willen groeien als toeristische bestemming met een checklist van tevoren vaststellen of er een risico bestaat dat het toerisme uit de hand loopt. De onderzoekers pleiten ervoor om een taskforce op te zetten binnen de EU om meer onderzoek te doen naar dit fenomeen.