Hans Marijnissen, Trouw, 28-07-2018 

Hij moet wennen aan zijn nieuwe koffiezetapparaat en het scheutje melk warmt hij op in een grote soeppan. De Amsterdamse ombudsman Arre Zuurmond is nog zoekende. "In mijn eigen huis doe ik alles op routine, maar hier..." En die onwennigheid betreft niet alleen zijn huishouden.

 

Sinds twee weken woont Zuurmond in een historisch pandje aan de luidruchtige Olofspoort, hartje Amsterdam, aan de rand van het prostitutiegebied tussen de Warmoesstraat en het Centraal Station

Ter plekke kijken

Zuurmond is niet zo'n ombudsman die achter zijn bureau de klachten behandelt en af en toe een lijvig rapport afscheidt. Bij meerdere of aanhoudende klachten gaat hij ter plekke kijken wat er aan de hand is. De afgelopen jaren was hij met regelmaat op het Leidseplein, en concludeerde dat daar 's nachts sprake is van een 'onduldbare afwezigheid van de overheid'. Die intensiveerde daarop het toezicht, maar de klachten hielden aan.

Maar niet alleen op het Leidseplein is het mis, het geldt voor de gehele Amsterdamse binnenstad. En de problematiek zit veel dieper dan de overlast, ook al kan ook die zeer ingrijpend zijn. "Het centrumgebied wordt 's nachts een urban jungle", zegt Zuurmond, "waar crimineel geld leidend is, en het gezag niet langer aanwezig. De politie kan deze situatie ook niet langer aan. Alleen samen met andere diensten, met een innovatieve aanpak, kan dit tij worden gekeerd." (zie kaders))

Zuurmond registreert deze weken alles wat hij op zijn pad tegenkomt, en zet zijn bevindingen op Twitter. Hij doet 's nachts zijn rondes, maakt foto's en filmt. Op zijn mobiele telefoon heeft hij zelfs een geluidsmeter geïnstalleerd. Hij knoopt gesprekken aan met bewoners, en nodigt in zijn pandje beleidsmakers en bestuurders uit om de problematiek door te nemen. De hoofdcommissaris van politie komt op de koffie, en hij hoopt dat ook de nieuwe burgemeester Femke Halsema langskomt.

Natuurlijk woont Zuurmond momenteel in een levendig uitgaansgebied, en dat weten de bewoners van de binnenstad ook. "Die kunnen heus wel tegen een stootje. De rafelranden van de stad moet je koesteren. Maar hier is meer aan de hand."

In vergelijking met de jaren tachtig en negentig, toen vooral de Amsterdamse Zeedijk als 'slecht' bekend stond, zijn de problemen verbreed, verdiept en over het hele centrum uitgesmeerd.


Zuurmond: "Kijk alleen naar de extreme drukte. Het bestuur heeft bewust na de economische crisis het toerisme gestimuleerd, maar is vergeten om ook weer op de rem te trappen en aanvullende maatregelen te nemen. Op de Wallen is het nu zo druk, dat er 's avonds in de openbare ruimte sprake is van een zeer onveilige situatie. Bij een uitslaande brand of een hartinfarct kunnen de hulpverleners niet ter plekke komen. Mocht de politie al achter een crimineel aan willen, ze komt gewoonweg niet door de massa heen."

Op een willekeurig festivalterrein moet er op elke 250 bezoekers een handhaver aanwezig zijn, heeft de ombudsman inmiddels achterhaald. Maar wat betekent dat voor het 'festival Amsterdam'? Zuurmond: "Op sommige avonden zijn er in het Amsterdamse centrum 300.000 bezoekers. Reken maar uit hoeveel handhavers er níet zijn."

Dubbele afkalving

Dat gebrek heeft volgens hem grote consequenties. In een goed functionerende rechtsstaat zorgt het publiek voor vijftig procent van de handhaving: burgers spreken elkaar aan op de overschrijding van 'de norm'. Maar als het officiële gezag er onvoldoende is, neemt ook de bereidheid van de bevolking af zich met de openbare orde te bemoeien. "Het is juist die dubbele afkalving die in Amsterdam zichtbaar wordt."

Voor de oplossing verwijst Zuurmond naar de 'schoonmaak' van de ondergrondse in New York. "Die stad heeft er twintig jaar geleden voor gekozen vol in te zetten op de schoonmaak van één station, en die nieuwe situatie ook vast te houden totdat deze schone, misdaad- en overlastarme halte de norm was. Daarna werd de volgende halte aangepakt, uiteindelijk de hele lijn, en toen stapsgewijs de volgende."

En welke 'halte' zou burgemeester Halsema als eerste moeten schoonvegen? "Dat is aan de politiek, maar ik zou zeggen: het Leidseplein. Iedereen ziet nu dat deze plek niet deugt, dan wordt het óók goed zichtbaar als de bezem er doorheen gaat."

Hoe het tij kan worden gekeerd, terwijl er amper een agent aan te pas komt

1. Intelligente overlast-microfoons

In Amsterdam begint binnenkort een experiment waarbij omwonenden zelf de geluidsoverlast meten. In vijf gebieden komt een netwerk van 'intelligente microfoons' die de aard van het geluid registreren (muziek, gegil, motor) en het aantal decibellen. Overlastveroorzakers als horecaondernemers kunnen meekijken wat hun aandeel in de overlast is. Komen ze boven de norm, dan zien ze dat zelf en weten dat uiteindelijk een boete volgt. Ze kunnen beter zelf maatregelen nemen. Burgers die meedoen hebben zo het gevoel dat ze er weer toe doen. De microfoons zijn ontwikkeld in Afrika en met succes ingezet in de strijd tegen stropers.

2. Signaleer voortvluchtigen

In Nederland leven volgens de gemeente Amsterdam 160.000 personen die onherroepelijk zijn veroordeeld, maar hun straf hebben weten te ontlopen. Volgens het ministerie van justitie moeten daarvan ruim 12.000 mensen nog een vrijheidsstraf uitzitten. Zo'n 10 procent van deze veroordeelden verblijft in Amsterdam. Die blijven volgens Zuurmond zelden op het rechte pad. Toch kunnen zij zonder enige controle bij het gemeentehuis wél een nieuw paspoort aanvragen. Als de ambtenaar van Burgerzaken die check gaat uitvoeren, verdwijnen honderden potentiële overlastgevers en criminelen van straat.

3. Traceer gestolen auto's

Lange tijd hadden gestolen auto's geen prioriteit bij de politie. Op voorstel van Zuurmond is de registratie van de dienst Parkeerbeheer (die dagelijks grote hoeveelheden kentekens scant) gekoppeld aan het kentekenregister waarin ook gestolen auto's staan opgeslagen. Is er een 'hit', dan gaat deze melding naar het Landelijk instituut voertuigcriminaliteit. Als een gestolen auto 'heet' blijkt, gaan de gegevens direct naar de politie. Zo niet, wordt de gestolen auto door de gemeente weggesleept. De kosten zijn voor de verzekeringsmaatschappij die vermoedelijk de schade al heeft uitgekeerd, maar daar een verkoopbare auto voor terugkrijgt.

4. Pak onverzekerde taxi's aan

In de hoofdstad rijden afgezien van het grote aantal snorders 193 onverzekerde legale taxi's rond. Door de taxivergunningen te vergelijken met de gegevens van de Rijksdienst voor het wegverkeer, wordt duidelijk wie dat precies zijn. Een ambtenaar kan dan een briefje sturen dat intrekking van de vergunning kan volgen. Is er geen reactie, dan wordt de vergunning daadwerkelijk geschrapt.

5. Onderzoek Albanezen

In Amsterdam staan 800 Albanezen ingeschreven bij de basisadministratie. Volgens de politie vormde deze groep lange tijd geen probleem. Totdat justitie op ingenieuze wijze op een bestaande Albanese website een aantal pagina's huurde gericht op Amsterdam. In één jaar tijd werden die pagina's vanuit de Nederlandse hoofdstad bezocht door 30.000 verschillende IP-adressen, doorgaans via de duurste iPhone-modellen en versleutelde crypto-telefoons. Relatief eenvoudig kon zo worden vastgesteld dat het Albanezenprobleem veel groter is dan gedacht, en kon het beleid van de politie worden bijgesteld.

6. Hinder bromscooters

Om de hinder van vaak opgevoerde en gestolen bromscooters op het Leidseplein tegen te gaan, kunnen tien handhavers worden neergezet die de jongens aanhouden. Maar ook één rollerbank kan afdoende zijn. Als de jongens via sociale media melden dat er op het plein een kans op controle is, mijden zij deze locatie uit eigen beweging.