Het parool, Ruben Koops, 25-7-2020

Het is voor veel groepen toeristen een onmisbare attractie in Amsterdam, een bezoekje aan een coffeeshop. In de pogingen om de aantrekkingskracht van de stad op buitenlandse bezoekers te verkleinen, gaan er steeds meer stemmen op om coffeeshops ontoegankelijk te maken voor toeristen. De huidige drukte in de stad na de lockdown geeft het idee zelfs een impuls.

“Je moet de redenen weghalen waarom zulke grote groepen naar Amsterdam komen. Dat zijn de dames achter de ramen, en vooral de wiet,” zegt VVD’er Daan Wijnants.

“Met een coffee­shopverbod kunnen we in poten­tie 4 miljoen toeristen weren,” denkt horeca­ondernemer Robbert Overmeer, die een petitie startte.

Wijnants en Overmeer zijn de nieuwste toetreders in een groeiende coalitie die pleit voor de invoering van een verkoopverbod aan toeristen. In de volksmond wel de wietpas genoemd, maar eigenlijk een ‘ingezetenencriterium (i-criterium) geheten, waardoor coffeeshop klanten moeten weren als ze niet in Nederland wonen.

Naast CDA, Forum voor Democratie, de Partij van de Ouderen en ChristenUnie, hebben in juli een aantal grote hotels, winkeliersverenigingen in de binnenstad en zelfs een vastgoedbedrijf zich achter het streven geschaard. Dat nu ook de VVD zich aansluit, de grootste oppositiepartij van de stad, is veelzeggend. In 2012 waren de liberalen, en met hen een groot deel van de stad, nog verklaard tegen de invoering van zo’n regel.

Straathandel
In die tijd namen de kabinetten-Rutte I en II maatregelen om het drugstoerisme te beteugelen, onder meer met het i-criterium, waardoor wiet en hasj alleen nog verkocht mochten worden aan Nederlanders van 18 jaar en ouder. In Amsterdam overheerste toen de angst dat vooral de illegale straathandel zou profiteren van het weren van toeristen uit coffeeshops. Dit kwam boven op het economische argument dat de wietwinkels een grote aantrekkingskracht hadden op toeristen, die de gemeente in die crisis­jaren nog graag verwelkomde.

Pas na lang lobbyen, vlak voor de invoerings­datum in 2013, kreeg toenmalig burgemeester Van der Laan voor elkaar dat gemeenten zelf mochten bepalen of zij het i-criterium wilden toepassen. Op plekken zoals Maastricht, Vlissingen en Terneuzen, waar de overlast van drugstoeristen groot was, werd de regel wel in­gevoerd, de hoofdstad mocht hem naast zich neerleggen. ‘Een grote winst voor Amsterdam’, prees Van der Laan dit compromis.

Volgens VVD’er Wijnants zijn de omstandigheden sindsdien veranderd. Bezoekers, vooral blowtoeristen, worden steeds meer als een last gezien. Ook de positie van die andere beroemde attractie, het Red Light District, is niet meer heilig. De angst dat het inperken van dit soort typische Amsterdamse vrijheden het imago van de stad aantast, is verdwenen. “Vertrutting? Dat heb ik al een tijdje niet meer te horen gekregen,” zegt CDA-raadslid Diederik Boomsma, die altijd al voor het i-criterium was.

Die imagoverandering is nu juist het hoofddoel. “Het idee dat hier alles mag zorgt voor een verkeerde aantrekkingskracht,” zegt Wijnants. “Seks en drugs, daar staat deze stad bekend om. Het hoeft niet te verdwijnen, maar wij willen het wel afzwakken.”

De tientallen coffeeshops in het centrum zijn voor een meerderheid van de toeristen op de Wallen (57 procent) belangrijk tot zeer belangrijk geweest bij de keuze om naar Amsterdam te komen, aldus onderzoek van gemeentelijk bureau OIS uit februari 2020. Voor een derde van de Britten, die in 2018 2,5 miljoen van de 20 miljoen overnachtingen voor hun rekening namen, is het zelfs de hoofdreden van hun bezoek. Ook zegt bijna de helft van de bezoekers dat zij minder vaak (34 procent) tot niet (11 procent) naar Amsterdam zouden komen als de omstreeks 160 Amsterdamse coffeeshops voor hen ontoegankelijk worden.

Naast het tegengaan van de drukte zijn er andere argumenten voor beteugeling van het drugsaanbod. Zo speelt de angst voor ondermijning en criminaliteit in de stad een steeds grotere rol, denkt CDA’er Boomsma. De moord op een onschuldige 17-jarige op Wittenburg en de liquidaties van advocaat Derk Wiersum en de broer van de kroongetuige in het proces tegen de organisatie van Ridouan Taghi zijn volgens hem van invloed op het denken over drugs in Amsterdam. “Mensen realiseren zich dat er iets moet veranderen, en met het i-criterium werp je relatief eenvoudig een soort dam op tegen de drugsverdiensten.” Boomsma wordt hierin gesteund door onderzoekers Jan Tromp en Pieter Tops, die in hun geruchtmakende rapport De achterkant van Amsterdam uit 2019 het afzien van het i-criterium ook laakbaar vinden. “Het bevestigde de zelfverkozen status van Amsterdam als het brandpunt van drank en drugs en rock-’n-roll. Het versterkte de aanwezigheid van ongebreideld drugstoerisme.” De twee hebben burgemeester Halsema geadviseerd om de invoering van het i-criterium op z’n minst te bestuderen als maatregel tegen ondermijning.

Slenteren
De uitbraak van corona geeft de discussie over het i-criterium een extra zetje. Volgens horecaondernemer Overmeer werd de ellende die het drugstoerisme veroorzaakt pas goed zichtbaar na de lockdown. “Het gaat om de groep die vaak wat jonger is, naar de coffeeshop gaat en over de Wallen slentert. We wisten wel dat ze er waren, maar deze groep ging op in het grotere geheel,” zegt hij. “Toen ik op 1 juni weer open mocht, zag ik dat zij als eerste weer in de stad liepen en dat valt op omdat veel andere toeristen nog niet zijn teruggekeerd.”

Criminoloog Ton Nabben, verbonden aan de Hogeschool van Amsterdam, waarschuwt voor te hoge verwachtingen. “Als toeristen niet meer naar coffeeshops mogen, zullen juist de zwakke jongeren uit de arme wijken hun kans ruiken. Kijk maar naar de situatie rond lachgas, het is voor hen dan makkelijk ‘doekoe’ verdienen,” zegt hij. Ook drugsdeskundige August de Loor is sceptisch en spreekt van ‘bekrompen beleid’ omdat wereldwijd steeds meer landen de cannabisverkoop juist legaliseren.

De petitie van Overmeer, ingediend als volksinitiatief, heeft inmiddels bijna 1500 handtekeningen opgehaald, waardoor die na de zomer op de agenda van de gemeenteraad komt. De VVD heeft vrijdag een voorstel ingediend om het i-criterium in te voeren in Amsterdam.

De politieke discussie is dus onvermijdelijk, een meerderheid is er nog niet. Grote progressieve partijen als GroenLinks en D66 zijn huiverig om softdrugs te criminaliseren, partijen als PvdA en SP maken zich zorgen om de mogelijke toename van de straathandel.

Wijnants is daar minder bang voor. “Toeristen uit Birmingham of Lille kunnen in hun eigen stad ook makkelijk aan wiet komen via de straathandel. Wij zijn uniek en in trek omdat het hier legaal verkocht mag worden, en daar kunnen we dus wat aan doen.”

‘Lange adem cruciaal bij terugdringen drugstoerisme’

In Maastricht heeft de invoering van het i-criterium voor positieve en duidelijk merkbare verandering gezorgd, zegt locoburgemeester Bert Jongen. Voorheen kwamen er jaarlijks zo’n 3 miljoen drugstoeristen voor wiet en hasj naar de provinciehoofdstad, voornamelijk uit België en Noord-Frankrijk, met veel overlast tot gevolg. Die categorie bezoekers is nu nagenoeg verdwenen, en daarmee veel criminaliteit en gevoelens van onveiligheid bij de bevolking, zegt hij. “Via campagnes hebben we in omliggende landen duidelijk gemaakt dat je voor drugs niet meer naar Maastricht hoeft te komen. Cruciaal is dat de gemeente na invoering lange tijd handhaaft en keihard op de straathandel gaat zitten.”

Criminoloog Ton Nabben, die het effect van het i-criterium in Maastricht heeft onderzocht, wijst erop dat veel illegale softdrugshandel naar het omliggende gebied is verhuisd. “Drugstoeristen nemen tegenwoordig een afslag eerder, die hoeven Maastricht niet meer in,” zegt hij.

Burgemeester Paul Depla van Breda, waar het i-criterium ook goed werkt, zou het te prijzen vinden als Amsterdam stappen zet om de afzetmarkt van cannabisproducten kleiner te maken. “De voorkant is legaal, maar de achterdeur wordt gedomineerd door criminele organisaties en Amsterdam maakt mogelijk dat zij enorme winsten maken met verkoop aan toeristen.”

Depla adviseert om te kijken of de invoering van een i-criterium te combineren is met het experiment legale cannabisteelt. “Je zou een regeling kunnen bedenken waarbij coffeeshops die legaal geproduceerde cannabis inkopen, nog wat langer open mogen blijven voor toeristen. Het wordt hoe dan ook een proces van lange adem, want Amsterdam is een enorme afzetmarkt die criminelen niet zonder slag of stoot zullen opgeven.”